Coraz częściej w swojej pracy jako nauczyciel matematyki i wychowawca w szkole podstawowej spotykam się z dziećmi nadpobudliwymi. Praca w tym zawodzie wymusiła na mnie konieczność poszukiwań i rozwoju w tym kierunku. Dokształcanie się poprzez szkolenia , analizowania literatury poszerzyły moją wiedzę w tym zakresie. Chciałabym w nieznacznym zakresie podzielić się swoją wiedzą na ten temat.
Każdy człowiek charakteryzuje się indywidualnym, właściwym sobie poziomem pobudzania i hamowania procesów nerwowych. Bywa, że jeden z tych procesów przeważa nad drugim. Jeżeli dominują procesy pobudzania nad procesami hamowania to mamy do czynienia z nadpobudliwością psychoruchową. Jako podstawowe przyczyny nadpobudliwości naukowcy wymieniają uszkodzenia powstałe w życiu płodowym lub w trakcie porodu oraz błędy wychowawcze, a także nerwowy tryb życia dziecka. Planując pracę z dzieckiem nadpobudliwym warto znać pełen obraz objawów zespołu i wiedzieć, jakie zachowania dziecka są spowodowane nadpobudliwością, a jakie nieposłuszeństwem czy niechęcią. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi można rozpoznać na podstawie objawów , które są pogrupowane w trzy główne grupy: a)zaburzenie koncentracji uwagi b)nadruchliwość c)impulsywność (klasyfikacja wg DSM-IV) Każde dziecko może przejawiać inne objawy. Część z nich może być bardzo nasilona, natomiast inne mniej, lub mogą wcale nie wystąpić. Z tego powodu wyróżnia się trzy podtypy ADHD: a)podtyp z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi- dziecko nie może się skupić na tym, co się do niego mówi, zapomina o czym przed chwilą rozmawiało, ma trudności ze zorganizowaniem sobie nauki, łatwo się rozprasza , w czasie odrabiania lekcji interesuje się wszystkim dookoła, tylko nie pracą. Nie jest to jednak zwykle dziecko nadruchliwe. b)podtyp z przewagą nadpobudliwości psychoruchowej- dziecko jest bardzo często w ruchu, ,,biega jak nakręcone ”, ma trudności ze spokojnym bawieniem się czy odpoczywaniem, wstaje z miejsca w czasie lekcji, macha nogami, wierci się i kręci, jest nadmiernie gadatliwe, ma trudności z zaczekaniem na swoją kolej. c)typ mieszany - u dziecka występują zarówno objawy niepokoju ruchowego , słaba kontrola impulsów oraz objawów zaburzeń koncentracji uwagi (klasyfikacja wg DSM-IV) Pracę z dzieckiem nadpobudliwym zawsze zacząć trzeba od akceptacji jego odmienności i uznania tego, że być może nigdy nie będzie idealnym, wymarzonym dzieckiem lub uczniem, którego chciałoby się mieć w domu lub klasie. Aby pomóc dziecku z ADHD należy zrozumieć i zaakceptować, że zachowania związane z nadpobudliwością psychoruchową nie wynikają z umyślnego nieposłuszeństwa dziecka. Zespół ten związany jest z odmiennym funkcjonowaniem niektórych części mózgu, w wyniku czego dziecko nie jest w stanie w pełni panować nad pewnymi swoimi zachowaniami , a więc także kontrolować uwagi i ruchów. Dziecko nadpobudliwe żyje w nieustannym chaosie, wymaga, więc przyjaznego, uporządkowanego i stałego otoczenia. Podstawą leczenia jest więc uświadomienie sobie niemożności dziecka i dostarczenie mu pomocy z zewnątrz, stworzenie stałego planu dnia, stałych reguł obowiązujących w domu i szkole, przypominanie o tym, co jest zadane i co trzeba zabrać do szkoły, pomoc w zorganizowaniu nauki i ustaleniu kolejności wykonywania zadań podczas odrabiania lekcji. Jeśli jest to konieczne niezbędna jest terapia rodziny, leczenia farmakologiczne, terapia indywidualna dziecka ukierunkowana na poprawę obrazu siebie. Podstawą postępowania w zespole nadpobudliwości psychoruchowej jest postępowanie wielokierunkowe ze szczególnym uwzględnieniem poradnictwa rodzinnego i treningu umiejętności rodzicielskich. ADHD to zespół objawów, z których czasami się wyrasta, ale które są i nie można ich zmienić, można natomiast modyfikować otoczenie, stwarzając dziecku korzystniejsze warunki zdobywania wiedzy i przebywania w grupie.
Wskazania do pracy z dzieckiem nadpobudliwym w szkole:
Prezentacja nowego materiału • Prezentuj materiał na konkretnych przykładach, zanim sformułujesz bardziej ogólne twierdzenie. • Na początku lekcji przedstaw uczniom jej ramowy plan (streszczenie). • Sprawdzaj, czy uczniowie rozumieją język używany do wytłumaczenia nowego materiału. • Przedyskutuj poszczególne punkty prezentacji zaraz po ich zaprezentowaniu. • Podkreśl najważniejsze fragmenty w prezentowanym materiale, zwróć uwagę na ich ważność. • Formułuj pracę domową w jasny i przejrzysty sposób, wytłumacz ją na konkretnym przykładzie.
Zmiany dotyczące czasu • Zaznaczaj, które elementy zadania są najważniejsze, najpilniejsze, w jakiej kolejności należy się nimi zająć. • Wprowadź jasne wymagania, określające czas, do jakiego należy ukończyć poszczególnych zadania.
Koordynacja wzrokowo-ruchowa • Ustal realistyczne wymagania związane z utrzymaniem schludności i porządku, będące do przyjęcia przez obie strony (m. in. wymagania związane z charakterem pisma, prowadzeniem zeszytu). • Zmniejsz ilość materiału przepisywanego z tablicy lub z książki.
Przetwarzanie wzrokowe, wizualizacja • Przygotowuj gotowe, czytelne materiały (np. kserokopie) dotyczące prezentowanych treści). • Sprawdź, czy uczeń rozumie materiał przekazywany za pomocą technik wizualnych (w całości, jak również jego poszczególne elementy). • Unikaj sytuacji, kiedy uczeń musi przepisywać z tablicy. • Poproś ucznia, żeby przed rozpoczęciem wykonywania zadania, powiedział, jakie jest polecenie.
Rozumienie i posługiwanie się językiem • Ustne polecenia dodatkowo przekazuj pisemnie. • Parafrazuj przekazywane informacje, mów o nich jeszcze raz innymi słowami. • Zachęcaj uczniów do pytań i komentarzy, ilustrujących w jaki sposób uczniowie rozumieją przekazywane im treści. • Zawsze odnoś nowo prezentowane treści do wcześniej przyswojonego przez uczniów materiału.
Zmiany organizacyjne • Wprowadź i stosuj plan dnia, plan zajęć. • Wprowadź jasne i zrozumiałe reguły postępowania (dotyczące zachowania w różnych klasowych sytuacjach) i konsekwentnie je stosuj. • Sprawdzaj notatnik ucznia, żeby mieć pewność, że korzysta on z kalendarza, zapisuje prace domowe. • Planuj i informuj uczniów o terminach, w jakich muszą złożyć prace • Utwórz specjalne miejsce, gdzie uczniowie mogą składać wykonane zadania. • Sprawdzaj często zeszyty i notatnik ucznia. • Sprawdzaj zeszyty ucznia pod względem ich poprawności i kompletności (prace domowe, notatki z lekcji).
Wskazania do pracy z dzieckiem nadpobudliwym w domu: - stworzenie atmosfery akceptacji i spokoju, zapewnienie dziecku poczucia bezpieczeństwa -konsekwentne przestrzeganie reguł i zasad rządzących życiem dziecka, począwszy od rozkładu dnia, po system praw i obowiązków dla każdego członka rodziny -pomoc w kończeniu czynności przez dziecko, zanim przejdzie do następnej -ukierunkowanie nadmiernej ruchliwości dziecka na wykonanie pożytecznych czynności w celu odreagowania napięcia emocjonalnego -stała kontrola działalności dziecka oraz przypominanie o zobowiązaniach -załatwianie wszelkich problemów związanych z dzieckiem w momentach jego wyciszenia, bez stosowania agresji oraz kar fizycznych -organizowanie dziecku takich zajęć, aby były one atrakcyjne i silnie angażowały jego uwagę -ograniczenie czasu oglądania telewizji i wyeliminowanie programów o treści agresywnej -poświęcenie w każdym dniu czasu na rozmowę i wspólną zabawę z dzieckiem
Przystępując do pracy z dzieckiem nadpobudliwym, należy pamiętać o podstawowych zasadach: -wyznaczać niezbyt odległe cele działania i wskazywać sposób ich realizacji -konsekwentnie przestrzegać, co dziecku wolno, a czego nie może wykonać -systematycznie wdrażać do kończenia rozpoczętej czynności -kontrolować i przypominać o obowiązkach dziecka -kierować się wyrozumiałością i cierpliwością
Na świecie dzieci nadpobudliwe objęte są prawną ochroną, mają prawo ubiegać się o specjalną pomoc w nauczaniu. U nas nie jest to jeszcze usankcjonowane, wszystko zależy od postaw nauczycieli i rodziców. Trzeba jednak podkreślić, że dziecko nadpobudliwe w komfortowych dla siebie warunkach może osiągnąć wiele,ale potrzebuje spójnych reguł, dokładnego planowania tego, co ma robić, jasnych oczekiwań ze strony dorosłych.
Literatura:
1.Bogdanowicz M., Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym, Warszawa 1985 2.Nartowska H., Wychowanie dziecka nadpobudliwego, Warszawa 1982 3.Spionek H., Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych, Warszawa 1970 4. (Materiał dostarczony przez organizatorów konferencji "Nadpobudliwe Dziecko wyzwaniem dla oświaty i medycyny") 5.Tomasz Wolańczyk, Magdalena Skotnicka, Artur Kołakowski, Agnieszka Pisula - Klinika Psychiatrii Wieku Rozwojowego Akademii Medycznej w Warszawie
Opracowała: Grażyna Poreda |